Cengiz Aytmatov Kimdir? Sovyet Kırgız edebiyatçı, gazeteci, çevirmen, diplomat ve siyasetçi. Türk Dünyası’nın ünlü yazarlarındandır ve Türk kültür zenginliğini dünyaya tanıtmıştır.
Cengiz Aytmatov, 1928 yılında Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’e bağlı Talas Vadisi’nde yer alan Şeker Köyü’nde doğdu. Babası Törekul Aytmatov, annesi Nagima Hamzayevna Aytmatova’dır. Memur olan babası 1937 yılında Stalin’in temizlik harekatında öldürülen kurbanlar arasındadır. Annesi çeşitli memuriyetlerde bulunmuş ve dört çocuğunu kendi başına büyütmek durumunda kalmıştır. İlkokulda kendi köyünde giden Cengiz Aytmatov, babaannesi Ayıkman Hanım’dan dinlediği ninniler, masallar ve efsanelerle yetişir.
İkinci Dünya savaşının yokluk yıllarını babasız geçiren Aytmatov, çocuk yaşından itibaren çalışmaya başlamıştır. Bu dönemde köy Sovyet’i kolhozu sekreteri ve vergi memuru olarak çalışır. 1946 yılında Kazakistan’ın Cambul şehrinde Veteriner Teknik Okulu’nda eğitim görmeye başlamıştır. Bu okul bitince, 1948’de Kırgızistan Tarım Enstitüsü’ne devam etmiştir. 1953 yılında buradan veteriner olarak mezun olur. Aytmatov’un ilk eseri,1952 yılında pravda gazetesinde yayınlanan Gazeteci Cyuda’dır.
Bu hikayeyi,1957 yılında yayımlanan Yüzyüze takip eder. 1956-58 arası Moskova’da Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne devam eden yazarın Cemile adlı hikayesi1958 yılında Novy Mir (Yeni Dünya) dergisinde yayınlanır. Bu eseri büyük ilgi görür. Aytmatov şöhreti, bu eserinin Fransız şair Louis Aragon tarafından Fransızca ‘ya tercüme edilmesi ve Avrupa’da! yayımlanması ile yakalar. Aragon bu hikayede yazdığı önsözde Cemile hikayesini “dünyanın en güzel aşk hikayesi” olarak takdim etmiştir. Aytmatov, Cemile’nin yayımlandığı 1958 yılında Moskova Üniversitesi Stalinist kampanyası sırasında Sovyet Komünist Partisi’ne ve Yazarlar Birliği’ne kabul edilir. Babası Stalin muhalifi olan Aytmatov’un partiye girmesi ve birliğe kabul edilmesi ancak siyasi şartların yumuşaması sayesinde gerçekleşmiştir. Hatta sırf babasının muhalifliği yüzünden öğrencilik yıllarında bursu kesilmiş pek çok terslikler yaşamıştır. Değişen siyasi şartlarla birlikte Aytmatov hem Kırgız hem de Rus yazarlar arasında yerini pekiştirmiştir.
Cengiz Aytmatov
Bu yıllarda Literaturnyi Kırgızistan dergisi editörlüğünü, sonra beş yıl boyunca Pravda’nın Orta Asya muhabirliğini yapmıştır. Aytmatov 1963 yılında, İlk Öğretmen, Deve Gözü, Cemile ve Selvi Boylum Al Yazmalım adlı hikayelerinden oluşan Steplerden ve Dağlardan Hikayeler adlı kitabıyla Lenin Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır.1959-67 yılları arasında Novy Mir’in editörlüğünü yapmış ve 1968’de Büyük Sovyet Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır. Aynı yıl Kırgızistan’ın milli yazarı seçilmiştir.
Cengiz Aytmatov’un edebi seyri bu yıllarda hikayecilikten roman yazarlığına doğru kayar. İlk romanı olan Toprak Ana 1963’de neşredilir. Yine aynı yıl yayınlandığında büyük heyecan uyandıran Elveda Gülsarı‘yı kaleme alan Aytmatov, daha sonraki yıllarda çeşitli yayın organlarında hikayelerini yayınlatmaya devam eder 1964’de yayınlanan Kızıl Elma ve 1969’da yayınlanan Oğulla Buluşma hikayelerinden sonra, yazar 1970’de edebiyat aleminde yankı bulan Beyaz Gemi romanını neşreder. Daha sonra 1972’de Asker Çocuğu hikayesini, 1975’de Kazak yazar Kaltay Muhammedcanov’la birlikte Fuji-yama adlı tiyatro eserini, 1976’da Sultanmurat, 1977’de Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek hikayelerini neşreder.1980 yılında kaleme aldığı Gün Olur Asra Bedel romanı yazarın edebiyat hayatının zirvelerinden birini teşkil eder. Cengiz Aytmatov Kimdir?
Aytmatov,1986 yılında neşredilen Dişi Kurdun Rüyaları isimli romanıyla, yazarlık seyrini mahalli olandan evrensel olana taşımıştır. Aytmatov 1990’da yayınlanan Beyaz Yağmur ve Yıldırım Sesli Manascı hikayelerinden sonra , aynı yıl Cengiz Han’a Küsen Bulut‘u yayınlar.
Aytmatov, başarılı bir edebiyatçı kimliğine sahip olmasının yanında, insan ilişkileri ve yüksel temsil kabiliyeti sayesinde Sovyet devletinden itibar görmüş, devletin çeşitli birimlerinde görev almıştır.1978 tarihinde Yüksek Sovyet Prezdium’u tarafından Sosyalist İşçi Kahramanı olarak ödüllendirilir.1983 yılında Büyük Sovyet Edebiyat Ödülü’nü ikinci kez kazanmıştır. Garbaçov döneminde Sovyet Parlamentosu Kültür ve Ulusal Diller Kominitesi Başkanlığı ve Sovyet Yazarlar Birliği Sekreterliği görevlerinde bulunmuştur. Sovyetler birliği dağılmadan önce Gorbaçov’un beş danışmanlarından biri olmuştur. Cengiz Aytmatov; edebi çalışmalarının dışında, 15 yıl Avrupa’da SSCB ve bilahare Kırgızistan’ın büyükelçiliğini yapmıştır. Avrupa Birliği, NATO, UNESCO ve Benelüks ülkelerinde görev yapmıştır.
Aytmatov, Gün Olur Asra Bedel romanının sinemaya uyarlanma çalışmalarının devam ettiği Tataristan’daki Kazan şehrinde rahatsızlanmış ve hastaneye kaldırıldığı Almanya’nın Nünberg şehrinde 9 Haziran 2008 tarihinde vefat etmiştir.
CENGİZ AYTMATOV ‘UN BAZI ESERLERİ
- Cemile (1958)
- Dişi Kurdun Rüyaları (1986)
- Beyaz Gemi (1970)
- Gün Olur Asra Bedel (1980)
- Elveda, Gülsarı
- İlk Öğretmen (1962)
- Toprak Ana (1963)
- Cengiz Han’a Küsen Bulut(1990)